آبیاری و انواع آن - بخش سوم

سیستم های آبیاری                

سیستم آبیاری سنترپیوت به دلیل هزینه کارگری کم ، انعطاف پذیری زیاد ، راحتی اجرا و بهره برداری آسان ، یک سیستم آبیاری انتخابی درامر کشاورزی است . وقتی که سیستم سنترپیوت درست طراحی شود و به پخش کننده های آب با راندمان بالا تجهیز شود ، می تواند در منابع پردازش خود( آب ، انرژی ، زمان ) صرفه جویی نماید . از انواع مختلف این پخش کننده ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

حالت پخش اسپری در ارتفاع متوسط mid-elevation spray application ، حالت پخش اسپری در ارتفاع کم( low-elevation spray applicator ) و حالت پخش دقیق با انرژی کم( low energy precison application).

حالت آبیاری موضعی زیرسطحی (subsurface drip irrigation ) ، به علت راندمان بالا با روش های ذکر شده قابل قیاس است.راندمان یکنواختی بالای آبیاری که منجر به تولید محصول و راندمان آب مصرفی بالا می شود ، بهترین وسیلة مقایسه روش های آبیاری برای مناطق و محصولات ویژه می باشد .

در آزمایشات مختلف محققان روشهای آبیاری LEPA ، MESA ، LESA ، SDI با 5 نرخ آبیاری ناقص(I0 ، I25 ، I50 ، I75 و I100) به صورت نسبت آب تهیه شده به مقدار آبیاری کامل برای گیاهان مختلف مورد ارزیابی قرار می گیرد ،که نرخ آبیاری کامل بر اساس ET پتانسیل محاسبه شده از ET گیاه مبنا و اعمال ضریب گیاهی محل تعیین می گردد.

براساس مطالعات انجام یافته عملکرد محصول و راندمان آب مصرفی( WUE ) در نرخ های I25 و I50 تحت روش SDI بیشتر از دیگر روش های آبیاری است و در روش LEPA معمولاً بیشتر از Spray ، اما از SDIکمتر می باشد . روند روش ها در نرخ I100مع بوده و عملکرد محصول و WUE در روش Spray بیشتر از LEPA و SDI می باشد . در نرخ آبیاری I75، نیز این مطلب صادق است .

کاهش محصول در آبیاری های کامل در نتیجة راناف سطحی برای روش LEPA و نفوذ عمقی برای SDI می باشد . در روش SDI با کاربرد مقادیر کمتر آبیاری نفوذ کاهش می یابد و تبخیر نیز با کاهش سطح خیش شده کاهش می یابد و فقط آبی که به بالا حرکت می کند تبخیر می شود.

هنگامی که روش LEPA با تدابیری از قبیل شیب کمتر از1 درصد ، کشت دایره ای ، ایجاد خاکریز فارو ، کنترل رطوبت خاک و برنامة آبیاری مناسب همراه باشد، بیش از 95 درصد آب در اختیار گیاه قرار خواهد گرفت .مدیریت راندمان بالای آبیاری Spray نیز شامل کاربرد نازل هایی با قطرات آب درشتتر ، اجرای نسبتاً کند پیوست برای تهیة‌ آب کاربردی عمیق تر و اجتناب از آبیاری اسپری در شرایط باد شدید می باشد.

تانسیومتر : اندازه گیری پتانسیل ماتریک با وسایل ساده ای به نام تانسیومتر انجام می شود . تانسیومترها یا از نوع جیوه ای هستند و یا از نوع فی . تانسیومتر جیوه ای ، لوله ساده و خمیده ای است پر از آب که یک طرف آن منتهی به کلاهک سرامیکی است . طرف دیگر لوله وارد یک مخزن جیوه می شود . حال اگر کلاهک سرامیکی در داخل یک خاک قرار گیرد ، پس از مدتی توازن پتانسیل رطوبتی بین آب داخل تانسیومتر و آبی که در بیرون از آن در داخل خاک وجود دارد برقرار می گردد . برقراری تعادل با وارد شدن یا خارج شدن آب به داخل لوله تانسیومتر از طریق کلاهک آن که نسبت به آب نفوذپذیر است انجام می شود . اگر خاک خشک باشد ، آب را از داخل تانسیومتر به طرف خود خواهد کشید . در این وضعیت خلا ایجاد شده در داخل تانسیومتر موجب می شود که در طرف دیگر لوله ، جیوه صعود می نماید . مقدار بالا آمدن جیوه متناسب با پتانسیل آب در خاک خواهد بود .

تانسیومترهای جیوه ای بیشتر در کارهای آزمایشگاهی و تحقیقی مورد استفاده می باشند و چون کاربرد آنها در صحرا مشکل است در عمل از نوعی دیگر از تانسیومترها با نام تانسیومتر فی استفاده می شود . این تانسیومترها نیز اساسا مشابه تانسیومترهای جیوه ای هستند با این تفاوت که در آنها به جای خلاء سنج جیوه ای از یک خلاءسنج فی استفاده شده است تا حمل و نقل آن ساده باشد .

تانسیومتر فی از یک لوله پر آب تشکیل شده است که قسمت پایین آن از یک کلاهک سرامیکی درست شده و قسمت بالای آن مسدود است ، به طوری که اگر آب از کلاهک سرامیکی خارج شود در داخل لوله خلاء ایجاد می شود . به همین منظور در کنار لوله تانسیومتر ، خلاءسنجی به آن متصل است که قادر می باشد مقدار خلاء یا فشار منفی را اندازه گیری کند . اگر کلاهک سرامیکی در داخل خاک قرار گیرد با خروج یا ورود آب به تانسیومتر تعادل پتانسیلی بین آب داخل و خارج تانسیومتر براقرار می شود . بنابراین با تعادل پتانسیل رطوبتی بین آب داخل و خارج کلاهک ممکن است مقداری آب از لوله تانسیومتر خارج شود که این عمل باعث ایجاد خلاء و کاهش فشار در لوله می شود . مقدار خلاء یا فشار منفی توسط خلاءسنج قابل قرائت است . معمولا درجه بندی خلاءسنج بین 0 تا 100 بوده که هر کدام از درجات آن معادل 10 سانتی متر فشار منفی است . بنابراین اگر عقربه خلاءسنج روی عدد 25 باشد نشان می دهد که فشار در خلاءسنج 250- سانتی متر است .

همانطور که گفته شد تانسیومترها در پتانسیل بالاتر از یک اتمسفر کارآیی ندارند زیرا در این پتانسیل حباب های هوا وارد تانسیومتر گردیده و عدد قرائت شده صحیح نخواهد بود . برای اطمینان از اینکه تانسیومتر تا این پتانسیل به خوبی کار خواهد کرد لازم است تانسیومترها را قبل از استفاده آزمایش کنیم . برای تست تانسیومتر ابتدا کلاهک را به مدت چند ساعت داخل ظرف آبی قرار دهید تا کاملا اشباع شود سپس در حالی که کلاهک داخل آب قرار دارد لوله تانسیومتر را به کمپرسور هوا وصل کرده و بتدریج فشار هوا را افزایش دهید . هنگامیکه فشار به 8/0 تا 9/0 اتمسفر رسید حبابهای هوا در داخل ظرف از کلاهک بیرون خواهند آمد . در این صورت تانسیومتر خوب کار خواهد کرد . چنانچه حباب هوا در فشار کمتر از 8/0 اتمسفر ظاهر شد آن تانسیومتر برای استفاده مناسب نخواهد بود .

برای استفاده از تانسیومتر با مته ای که قطر آن به اندازه قطر لوله تانسیومتر یا کمی کمتر از آن باشد چاهکی را تا عمق مورد نظر حفر کنید . قبل از گذاشتن تانسیومتر کمی خاک نرم و مرطوب در چاهک بریزید . حال تانسیومتر را داخل چاهک قرار دهید و اطمینان حاصل کنید که با لگد کردن اطراف آن خاک کاملا به کلاهک و لوله اطراف آن چسبیده و تماس داشته باشد . با خاک در اطراف تانسیومتر برآمده گی کوچکی بسازید تا از تجمع آب در اطراف لوله تانسیومتر و نفوذ عمودی آن در طول لوله تانسیومتر جلوگیری شود . چون در خاکهای شنی حدود 80 درصد آب قابل استفاده در مکش 85/0- اتمسفر قرار دارد . لذا تانسیومترها در خاکهای شنی بیشتر قابل استفاده است . برای ساختن تانسیومتر می توان به شرح زیر عمل نمود :

1 _ یک لوله از جنس PVC یا پلکسی گلاس به قطر 1 سانتی متر انتخاب کرده و دو انتهای باز آن را با سوهان صاف کنید .

2 _ در فاصله 10 سانتی متری از انتهای بالای لوله سوراخی تعبیه کنید .

3 _ در صورتی که خلاءسنج فی در اختیار باشد آن را به سوراخ تعبیه شده پیچ کرده و آب بندی نمایید . در غیر اینصورت یک لوله مسی به طول 4 سانتی متر را که قطر خارجی آن کمی کوچکتر از قطر داخلی سوراخ تعبیه شده می باشد وارد سوراخ نموده و با چسب اطراف آن را محکم کنید . این لوله بعدا به فشارسنج جیوه ای یا فی متصل گردد .

4 _ کوزه متخلخل سرامیکی با مخلوط کردن اجزاء زیر و سپس قالب ریزی در قالب مخصوصی که از گچ درست شده است ساخته می شود .

5 _ پس از قالب کوزه را در مجاورت هوا قرار داده تا خشک شود و سپس در حرارت 1000 درجه آن را بپزید .

6 _ کوزه را با چسب به لوله اصلی متصل کنید .

7 _ با درب بند لاستیکی انتهای بالایی لوله را مسدود کنید

ارزیابی سیستم‌های آبیاری بارانی در زراعت دیم

مطالعه و ارزیابی سیستم‌های مختلف آبیاری بارانی اعم از، مشکلات اولیه، مشکلات اجتماعی، مدیریت و قابلیت‌های سیستم می‌باشد. گذشته از اینها پارامتر هزینه‌ها، عملکردها از مهمترین مسائلی خواهد بود که مورد مطالعه قرار خواهند گرفت ، نهایتا سیستمی که حداکثر عملکرد را با حداقل هزینه دارا باشد و قابلیت کاربرد در این گونه مناطق را از خود نشان دهد معرفی خواهد شد. چون مجری طرح مؤسسه دیم می‌باشد لذا آن مؤسسه گزارش سه ماهه را مستقیما تهیه و به دفتر بررسی طرحها ارسال می‌دارد.

روش های آبیاری عبارتند از:

الف) روش هایی که آب روی شیب حرکت می کند. ( روش های ثقلی)

1- آب تمام سطح را خیس می کند.( غرقابی)

- آبیاری کرتی

- آبیاری نواری

2- آ ب قسمتی از سطح را خیس می کند. ( نشتی)

- آبیاری فارو

- آبیاری جو پشته ای

- آبیاری طشتکی

- آبیاری کیز پشته ای

- غلام گردشی

ب) روش های که آب تحت فشار حرکت می کند .( روش های تحت فشار)

1- آب تمام سطح را خیس می کند .( بارانی)

a: کلاسیک

- ثابت

- نیمه متحرک

- متحرک

b:پیشرفته

- عقربه ای

- تفنگی

- چرخ های غلطان

3- آب قسمتی از سطح را خیس می کند.( قطره ای)

a: معمولی

- خطی

- نواری

- لوپی

4- آب قسمتی از سطح را خیس می کند. ( زیر زمینی)حال به اختصار به توضیح روش های فوق می پردازیم.

آبیاری کرتی

در این روش زمین را به قطعات کوچکی به نام کرت تقسیم می کنیم و کوچکترین واحدی که آبیاری می شود کرت است. کرت ها معمولا مستطیل شکل هستند , اندازه ی آنها از چند متر مربع تا چند متر مربع متفاوت است . کرت ها معمولا در وسط جوی های کوچکی واقع می شوندو آب را از طریق همین جوی ها دریافت می کنند. ابعاد کرت ها به چهار عامل بستگی دارد:

بافت و ساختمان خاک و میزان ماده ی آلی یا به عبارت دیگر مقدار نفوذ پذیری خاک , هر چه نفوذ پذیری بیشتر باشد کرت ها را کوچکتر می گیرند.شیب زمین , شیب زیاد باعث کوچک شدن ابعاد کرت ها می شود زیرا اختلاف ارتفاع دو طرف کناری و یا ابتدا و انتهای کرت نباید از حد معینی بیشتر باشد , بنابراین هر چه شیب کمتر باشد ابعاد کرت را بزرگتر می گیرند.

مقدار آب ورودی به کرت , یعنی حجم جریانی که در واحد زمان از یک مقطع عبور می کند هر چه مقدار آب ورودی به کرت بیشتر باشد ابعاد کرت را میتوان بزرتر گرفت.

عرض تیغه ی برداشت وسائل مکانیکی, عرض کرت ها باید مضرب صحیحی از تیغه ی جلوی ماشین آلات برداشت باشد تا در امر برداشت محصول مشکلی ایجاد نشود.

از جمله مزایای این آبیاری عبارت است از:

1- بومی ایران است.

2- وقتی آب یا خاک شور است بهتر از روش های دیگر شستشو می دهد.

3- وسائل و ادوات خاصی ندارد.

4- به تخصص و مهارت خاص نیاز ندارد.

و از جمله معایب آن عبارت است از:

1- تلفات آب زیاد است.

2- مواد غذایی را از خاک خارج می کند.

3- با آب کم نمی توان آبیاری کرد.

4- برای همه ی گیاهان مناسب نیست.

5- نیاز به تسطیح اولیه دارد.

آبیاری نواری نیز مثل آبیاری کرتی است و فرق آن این است که نوار طولش بیشتر و عرضش کمتر است.

آبیاری نشتی

منظور از نشتی این است که قسمتی از سطح زمین خیس و قسمت دیگر تماما یا تا اندازه ای از طرسق نشت خیس می شود. این خیس شدن ممکن است در سطح خاک ظاهر شود یا نشود.

آبیاری فارو

این روش یک روش و کشت مکانیزه بوده و همراه با تراکتور کمتر از 100 سال پیش وارد ایران شده است . نیاز به مهارت و تخصص خاص و ماشین آلات و ادوات کشاورزی نمی باشد. در این روش تمام سطح زیر کشت به جوی های کوچک و پشته های کوچک بین جوی ها تقسیم می شود. عموما برای کشت سیفی جات و گیاهان شتوی مورد استفاده قرار می گیرد.

مزایای روش فارو

1- چون مکانیزه است به نیرو ی کار کمتری احتیاج دارد.

2- سرعت عمل در کاشت و آماده کردن زمین بیشتر است.

3- در مواردی تلفات آب کمتر است.

4- عمق خاکی که ریشه در آن رشد می کند بیشتر است.

5- با تغییر جهت فارو ها می توان تا حدی اثرات سوء شیب را کاهش داد.

6- با مقدار کم آب می توان از این روش استفاده کرد.

معایب روش فارو

1- زمین باید کاملا تسطیح شود .

2- نیاز به ماشین آلات و ادوات دارد.

3- نیاز به تخصص و مهارت دارد.

آبیاری جوی پشته ای فرقش با فارو این است که جوی ها و پشته ها بلند تر و عریض تر هستند لذا حجم آب ورودی بیشتر است.

کیز پشته ای

در این روش زمین را به نوارهای کوتاه و باریکی تقسیم می کنند , خاک یکی از قطعات را روی قطعه ی دیگر می ریزند د رنتیجه یک کیز و یک پشته به وجود می آورند. این روش برای مناطقی که نفوذپذیری خاک زیاد و آب ورودی کم است مناسب است.

آبیاری طشتکی

نوعی آبیاری ابتدایی که از قدیم برای آبیاری درختان در مناطق کوهستانی که زمین کم عرض , شیب دار, آب ورودی کم و تا حدی سنگلاخی است استفاده می شود. در این روش اطراف درخت چاله ای با عمق کم به شکل دایره و یا چهار گوش ایجاد می کنند , آب از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج و به چاله ی بعدی می رسد.

نگهداری و بسته بندی پیاز - بخش دوم

نگهداری و بسته بندی پیاز - بخش اول

بافت راشل یا بافت حلقوی